Witamina K – zagadkowy składnik odżywczy. Bardzo wiele osób nigdy nie słyszała o witaminie K. Jakie ma znaczenie dla naszego ciała? Dlaczego podajemy ją noworodkom po urodzeniu i dlaczego warto zadbać o jej prawidłowe stężenie w organizmie? Na wszystkie te pytania odpowiemy w tym artykule. Aktualne doniesienia na temat tej witaminy ze świata nauki powodują, że warto zwrócić na nią uwagę w kontekście naszego zdrowia i samopoczucia.
Rodzaje witaminy K – K1, K2 i K3
Carl Peter Henrik Dam odkrył tę witaminę w 1930 roku. Za jej odkrycie wraz z innym biochemikiem otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Witamina K to grupa związków, które są pochodną 2-metylo-1,4-naftochinonu, należy do najważniejszych substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Naturalnie występuje w dwóch postaciach, jako witamina K1 – jest syntezowana przez rośliny oraz jako K2 (menachinon), wytwarzane przez bakterie naszej flory bakteryjnej. Witaminy te są uznawane za niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W naturze witamina ta występuje w dwóch rodzajach czy też postaciach:
- witamina K1 – to ciecz o kolorze żółtym, wytwarzana i syntetyzowana przez rośliny. Okazuje się, że jest odporna na temperaturę i jest rozpuszczalna w tłuszczach. Dostarczamy ją organizmowi kiedy spożywamy produkty roślinne i jest absorbowana w ok 35-70% (jej całkowitej zawartości w pożywieniu),
- witamina K2 – produkowana jest przez bakterie jelitowe (drobnoustroje), które bytują w naszym układzie pokarmowym a dokładnie w jelitach. W naturze witamina K2 występuje również w mięsie i produktach pochodzenia zwierzęcego. Tak jak K1 – K2 rozpuszcza się w tłuszczach. Produkcja witaminy K w jelitach powinna pokrywać znaczną część dziennego zapotrzebowania na tej składnik. Witamina K2 wykazuje prawie 100% przyswajalności.
- witamina K3 – liczne syntetyczne pochodne witaminy K, które są wytwarzane w laboratoriach nazywamy witaminą K3. Znajduje się w suplementach diety. Należy pamiętać, że każdą suplementację należy najpierw skonsultować ze swoim lekarzem.
Rola witaminy K w organizmie
Główną rolą witaminy K w organizmie jest uszczelnianie naczyń krwionośnych, zapewniając prawidłową krzepliwość krwi – zapobiega również pękaniu naczyń krwionośnych. Funkcja, którą pełni w naczyniach krwionośnych jest udział w syntezie protrombiny i czynników krzepnięcia krwi. Mniejszy poziom witaminy powoduje, że krew nie krzepnie wcale lub dzieje się to bardzo powoli. Okazuje się również, że jednym z zadań witaminy jest wspomaganie układu naczyniowo-sercowego – wzmacnia ściany naczyń krwionośnych zapobiegając wylewom i krwawieniom.
Do niedawno uważano, że niedobór witaminy K powoduje głównie problemy z naczyniami krwionośnymi i krzepliwością krwi. Obecnie udowodniono i wiadomo już, że witamina K jest bardzo ważnym czynnikiem, który reguluje i zarządza metabolizmem kostnym i zawartością wapnia w organizmie. Dbanie o prawidłowy poziom witaminy K i D to główny sposób prewencji przed osteoporozą i problemami kostnymi.
W systemie kostnym jest odpowiedzialna za utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowej. Wiadomo również, że wraz z witaminą D wpływa na utrzymanie zdrowych kości, wychwytując wapń z krwi do układu szkieletowego, bierze udział w tworzeniu tkanki kostnej. Wykazuje również właściwości przeciwbakteryjne, przeciwbólowe i przeciwzapalne.
Gdzie ją znajdziemy – występowanie witaminy K
Zapotrzebowanie każdego organizmu w witaminę K jest ciężkie do określenia, a i dla każdej osoby jest to inna wartość. Oszacowano, że osoba dorosła potrzebuje do kilku miligramów na dobę. Głównym źródłem witaminy K jest jej synteza w jelitach – jest wytwarzana przez bakterie jelitowe. Poza organizmem najlepszym sposobem uzyskania odpowiedniej dawki witaminy K jest utrzymywanie zbilansowanej zdrowej diety. Odpowiednia skomponowana dieta bogata w produkt, które zawierają dużo witaminy K to najlepszy sposób suplementacji i dostarczania tego składnika z zewnątrz.
Jak wspomniano witamina K1 występuje w naturze głównie w produktach roślinnych, zwłaszcza w zielonych warzywach i liściach oraz olejach roślinnych. Najwięcej witaminy K znajduję się w produktach pochodzenia roślinnego, są to między innymi: awokado, ogórek, szpinak czy też brokuły. Duża dawka znajduje się w szparagach, jarmużu, sałacie rzymskiej jak też w botwince. Z kolei witamina K2 występuje w mięsie i produktach pochodzenia zwierzęcego jak jaja i produkty mleczne. Okazuje się, że najlepszym źródłem jest natto – japońska potrawa powstająca ze sfermentowanej soi. Jako, że natto w Polsce nie jest łatwo dostępny musimy w naszych środowisku zastąpić to innymi produktami. Osoby zdrowe, które stosują zbilansowaną dietę opartą o naturalne produkty nie powinny mieć problemu z zaspokojeniem podstawowego zapotrzebowania. Dodatkową suplementację należy rozpatrzeć po wcześniejszym stwierdzeniu niedoboru tej witaminy przez lekarza.
Przyrządzanie pokarmów w których znajduje się witamina K jest niezwykle ważna. Nie chodzi to o temperaturę, czy unikanie obróbki cieplnej – akurat witamina K jest odporna na temperaturę, ale chodzi głównie o łączenie składników z odpowiednimi zdrowymi tłuszczami. Olej rzepakowy czy lniany jest doskonałym dodatkiem do sałat i pokarmów warzywnych. Natomiast olej kokosowym pasuje do sałatek owocowych.
Dlaczego witamina K jest potrzebna dzieciom?
U dorosłych problem z niedoborem witaminy K występuje rzadziej niż u dzieci. Szczególnie noworodki są narażone na niedobór tej witaminy. Wynika to głównie z faktu, że w jelitach nowonarodzonych dzieci nie ma odpowiedniej ilości bakterii produkujących tę witaminę. Niewystarczający poziom witaminy K może prowadzić do choroby krwotocznej noworodków (VKDB – Vitamin K Deficiency Bleeding). To niebezpieczna choroba, która zagraża życiu poprzez krwotok do narządów wewnętrznych. W ramach profilaktyki dostarcza się dzieciom zaraz po urodzeniu jednorazowej dawki 1 mg witaminy K.
Witamina K – niedobór, nadmiar, objawy
Witamina K występuje w wielu produktach spożywczych, do tego produkowana jest przez nasz organizm, więc ciężko jest spowodować u siebie jej niedobór. Choć ciężko jest zaniedbać dostarczanie sobie tej witaminy zdarzają się sytuację w której możemy mieć problemy. W pewnych bardzo szczególnych sytuacjach możemy mieć za mało witaminy K w organizmie. Te sytuacje to: schorzenia jelit i wątroby, długotrwała antybiotykoterapia, wpływająca na stan naszej flory bakteryjnej, przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych. Może się też zdarzyć, że u osób ze schorzeniami takimi jak celiakia, cholestaza czy mukowiscydoza mogą występować niedobory tego składnika odżywczego. Natomiast skutkami niedoboru witaminy K są:
- choroby serca i układu krwionośnego,
- nieprawidłowa lub wolna krzepliwość krwi,
- trudne i wolne gojenie się ran i złamań,
- u kobiet – obfite i przedłużające się miesiączki,
- osteoporoza wraz z nieprawidłową mineralizacją kości,
- zwapnienie naczyń krwionośnych.
Jak to w naturze bywa nadmiar witaminy K (hiperwitaminoza) jest również niebezpieczny dla zdrowia. Występuje on niezmiernie rzadko i prawie zawsze związany jest z nieodpowiednim sposobem suplementacji witaminy K. Do szczególnych objawów nadmiaru tej witaminy możemy zaliczyć:
- częste uczucie gorąca i potliwość,
- bóle w klatce piersiowej i bóle serca,
- zaburzenia funkcjonowania i bóle około-wątrobowe,
- u noworodków – anemia, żółtaczka,
- hemoliza – czyli rozpad czerwonych krwinek,
- niedokrwistość.
Witamina K i D – konieczne połączenie?
Na początku XXI wieku pojawiło się wiele artykułów i publikacji o nowych oddziaływaniach tych dwóch witamin na organizm człowieka. Jak wiemy te dwie witaminy są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach i bardzo korzystnie wpływają na nasze zdrowie od naszych najmłodszych lat po późną starość. Nowe informację dotyczą ich działania poza układem kostnym.
Od dawna znaną rolą witaminy D jest ochronne działanie tkanki kostnej – chroni ona przed krzywicą, osteoporozą, a w konsekwencji zapobiega łamliwości kości i problemom z zębami. Okazuje się, że witamina D ma szerokie zastosowanie w organizmie i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania. Profilaktyka i zapobieganie wielu chorobom i schorzeniom powinno być oparte na diagnozie i badaniu poziomów witaminy D w ciele. Z kolei witamina K jak wcześniej opisaliśmy ważna jest dla naszego układu krwionośnego, jest niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi.
Niedawno stwierdzono i zwrócono uwagę, że nie tylko witamina D lecz także witamina K ma wpływ na układ szkieletowy człowieka – odbywa się to poprzez udział w tworzeniu białka kostnego osteokalcyny. Oprócz połączenia tych dwóch składników w metabolizmie tkanki kostnej połączyć je można również w pozakostnym działaniu ogólnym i wielonarządowym. Witamina K2 jak wykazali badacze i naukowcy z Uniwersytetu w Maastricht jest niezbędna do zachowania wytrzymałości kości wpływając na poprawę jej mineralizacji.
Paradoks wapnia
Suplementacja witaminy K okazuje się w niektórych przypadkach konieczna ze względu na przyjmowanie preparatów zawierających wapń. Przy tym wapń bez udziału witaminy K może nam poważnie zaszkodzić. Naukowcy dokonali bardzo ciekawego odkrycia. Badając osoby chore na osteoporozę okazywało się, że to nie brak wapnia był przyczyną schorzenia, ale właśnie niedobór witaminy K. W organizmach badanych osób poziom wapnia był duży, ale znajdował się on nie tam gdzie trzeba, czyli w kościach.
Teraz już wiemy, że aby wapń był przetransportowany z krwi i osocza do tkanki kostnej potrzebna jest właśnie witamina K2. Aktywuje ona białka których zadaniem jest wychwycenie cząstek wapnia z krwi. Niedobór witaminy K powoduje, że wapń zamiast do kości trafia do tkanek miękkich, w tym głównie do naczyń krwionośnych – prowadząc prosto do zwapnienia, usztywnienia i tworzenia się blaszek miażdżycowych. Nadmiar wapnia we krwi prowadzi również do tworzenia się kamieni nerkowych, co jest przyczyną wielu schodzeń z układem moczowym.
Witamina D w całym tym układzie witamin D i K zwiększa wchłanialność wapnia zarówno z pożywienia jak i ewentualnych suplementów diety.
Wapń bez udziału witaminy K nie trafia do kości lecz do tkanek miękkich, co jest zjawiskiem niepożądanym a wręcz groźnym i toksycznym dla organizmu. W związku z tym jeżeli suplementujemy witaminę D pamiętajmy, żeby suplementować ją wraz z witaminą K.
Podsumowanie
Witamina K występuje w bardzo wielu produktach spożywczych. Jednocześnie jest wytwarzana przez drobnoustroje jelitowe w przewodzie pokarmowym wspierając dostarczanie odpowiedniej ilości tego niezbędnego składnika odżywczego. Nasza dieta powinna zawierać wszystkie witaminy w optymalnej i niezbędnej ilości. Pamiętajmy, że nasz organizm to niezmiernie skomplikowany mechanizm, który do funkcjonowania potrzebuje szeroką gamę składników i minerałów odżywczych.
Jak już wspomniano niepodważalna jest rola witaminy K w procesie krzepliwości krwi i mocnych kości została szeroko opisywana w wielu artykułach i publikacjach naukowych. W szczególności pamiętajmy, że witamina ta nie powinna być postrzegana jako pojedynczy element, ale jako cały zespół związków chemicznych, biorących udział w szeregu procesów wewnątrz organizmu. Ostatnie lata pokazują, że jej rola jest bardzo istotna i jak niebezpieczny dla zdrowia może okazać się jej niedobór.
Image by silviarita from Pixabay
Image by MB35 from Pixabay